هورمون چاقی چیست؟ آیا راهی برای درمان چاقی هورمونی وجود دارد؟

اگر حتی با پیروی از رژیم های لاغری سخت و ورزش های سخت همچنان مشکل اضافه وزن و چاقی دارید، ممکن است علت این مشکل پیچیده تر از چیزی که تصور می کنید، باشد. همیشه علت چاقی پرخوری و کم تحرکی نیست، بلکه گاهی اوقات این معضل شما می تواند به دلیل اختلالات هورمونی باشد. در این نوشتار به بررسی هورمون چاقی و راهکارهای درمان چاقی هورمونی خواهیم پرداخت.

چاقی هورمونی چیست؟

چاقی هورمونی به وضعیتی گفته می شود که عدم تعادل هورمونی باعث افزایش وزن و چاقی می شود. هورمون ها نقش اساسی در تنظیم سوخت و ساز بدن، اشتها و ذخیره چربی دارند. اختلالات هورمونی باعث می شود که این فرایند دچار مشکل شود که نتیجه آن افزایش وزن خواهد بود.

هورمون استرادیول که نوعی استروژن است، نقش مهمی در تنظیم وزن زنان دارد. کاهش سطح هورمون استرادیول در زنان به خصوص در دوران یائسگی باعث افزایش وزن و ایجاد چاقی موضعی در ناحیه باسن و ران می شود.

هورمون کورتیزول در مردان که در پاسخ به استرس ترشح می شود، منجر به افزایش اشتها و ذخیره چربی می شود که نتیجه آن اضافه وزن و چاقی خواهد بود.

هورمو چاقی تنها محدود به کورتیزول و استرادیول نمی شود بلکه هورمون های دیگری هم در تنظیم وزن نقش دارند و اختلال در عملکرد هر کدام از این هورمون ها باعث چاقی می شود.

علائم چاقی هورمونی چیست؟

چاقی هورمونی به وضعیتی گفته می شود که عدم تعادل هورمونی باعث افزایش وزن ناخواسته و توزیع غیرعادی چربی در بدن می شود. چاقی هورمونی می تواند به دلایل مختلفی مثل اختلالات غدد درون ریز، مقاومت به انسولین و سایر عوامل مرتبط با هورمون ها ایجاد شود.

از جمله علائم شایع چاقی هورمونی عبارتند از:

• افزایش وزن: افزایش وزن چشمگیر بدون تغییر در رژیم غذایی و فعالیت بدنی.
• مقاومت بدن در برابر کاهش وزن: چالش داشتن بدن در برابر کاهش وزن حتی با وجود تلاش های زیاد برای لاغری از طریق رژیم هایی غذایی سرسخت و ورزش های روزانه.
• تجمع چربی در نواحی خاص بدن: تجمع چربی موضعی در نواحی خاص بدن مثل شکم، ران ها و باسن.
• علائم مرتبط با اختلالات هورمونی: تغییرات قاعدگی، خستگی مزمن، اضطراب، افسردگی، اختلالات خواب، ناباروری، ریزش مو، افزایش فشار خون، سردرد و تغییرات پوستی.

کدام هورمون به هورمون چاقی معروف است؟

چاقی که یکی از مشکلات اکثر افراد در جوامع مختلف است که دلایل مختلفی مثل زمینه ژنتیکی، پرخوری، کم تحرکی و … دارد که یکی از اصلی ترین دلایل چاقی، اختلال در هورمون های بدن فرد است.

طبق تحقیقات انجام شده اختلالات و نوسانات سطح ده هورمون خاص در بدن که به هورمون چاقی معروف هستند، باعث افزایش وزن و مقاومت بدن در برابر کاهش وزن می شود. این هومون ها با ایجاد اختلال در متابولیسم بدن، اشتها، ذخیره چربی و سایر فرایندهای مرتبط با وزن، نقش کلیدی دارند.

به همین دلیل، مواجهه با چالش لاغری، بررسی وضعیت هورمونی و تشخیص دقیق نوع اختلال گامی ضروری در جهت درمان چاقی هورمونی محسوب می شود. در ادامه به بررسی هورمون های چاقی و راهکارهای مدیریت آنها خواهیم پرداخت.

هورمون تیروئید و چاقی

غده تیروئید که در ناحیه جلویی گردن قرار گرفته است، نقش اساسی در تنظیم سوخت و ساز بدن ایفا می کند. هورمون های ترشح شده از غده تیروئید نقش مهمی در عملکردهای مهم بدن از جمله متابولیسم بدن، خلق و خو، ضربان قلب و دمای بدن دارد.

اختلال در عملکرد این غده، به خصوص کم کاری تیروئید، به صورت مستقیم بر وزن بدن تاثیر می گذارد. کاهش تولید هورمون های تیروئیدی باعث کاهش سرعت سوخت و ساز بدن، کالری سوزی کمتر و در نهایت افزایش وزن و چاقی می شود.

مصرف داروهای تیروئیدی در صورت تجویز پزشک به منظور جایگزینی کاهش هورمونی، از مهم ترین راهکارهای درمان کم کاری تیروئید است. داشتن یک رژیم غذایی سالم و متعادل که حاوی انواع میوه ها، سبزیجات، پروتئین های کم چرب و غلات کامل نیز به کنترل وزن کمک شایانی می کند. همچنین انجام تمرینات ورزشی هوازی و قدرتی به صورت روزانه و منظم، باعث افزایش سوخت و ساز بدن، بهبود ترکیب بدن و کاهش وزن می شود.

بیماران مبتلا به کم کاری تیروئید به صورت تدریجی و آهسته دچار اضافه وزن و چاقی می شوند و ممکن است همراه با علائمی مثل یبوست، خستگی و افزایش حساسیت به سرما باشد. به همین دلیل است که گفته می شود که هورمون تیروئید به عنوان هورمون چاقی شناخته می شود و در صورت تشخیص و درمان زودهنگام کم کاری تیروئید، نقش مهمی در پیشگیری و درمان چاقی دارد.

هورمون چاقی انسولین

انسولین هورمونی است که توسط پانکراس تولید می شود و نقش مهمی در تنظیم قند خون و تامین انرژی بدن دارد. هورمون انسولین با انتقال گلوکز به سلول های بدن، باعث می شود که آنها انرژی لازم را مصرف کنند و اضافه آن را به شکل چربی ذخیره کنند. البته در صورت زیاده روی در مصرف غذاهای فراوری شده، نوشیدنی های قندی و الکلی و هر گونه ماده غذایی یا نوشیدنی ناسالم دیگر بدن در برابر انسولین مقاوم می شود. در این شرایط، سلول ها به خوبی نمی توانند انسولین را تشخیص دهند و گلوکز در خون فرد باقی می ماند که نتیجه آن ابتلا به دیابت نوع دو و چاقی خواهد بود.

به منظور کاهش مقاومت بدن به انسولین و کنترل وزن باید نکات زیر را رعایت کنید:

• در هفته باید حداقل 4 ساعت ورزش کنید.
• چکاپ های منظم توسط پزشک مربوطه به مدریریت بهتر مقاومت به انسولین کمک شایانی می کند.
• مصرف میوه ها، سبزیجات و غلات سبوس دار به کنترل قند خون و کاهش مقاومت بدن به انسولین کمک می کند.
• مصرف منابع سرشار از امگا 3 مثل انواع ماهی، بذر کتان و روغن زیتون باعث بهبود حساسیت بدن به انسولین می شود.
• محدود کردن مصرف شیرینی ها و چربی های اشباع و ترانس منجر به کنترل وزن و کنترل هورمون چاقی انسولین می شود.

هورمون لپتین و چاقی

هورمون لپتین عمدتا توسط سلول های چربی تولید می شود و نقش موثری در تنظیم اشتها و سوخت و ساز بدن ایفا می کند. هورمون لپتین با ارسال پیام سیری به مغز، باعث کاهش مصرف غذا می شود.

هورمون لپتین در افراد چاق به عنوان هورمون چاقی شناخته می شود و در این افراد اغلب اتفاقی به عنوان مقاومت بدن به لپتین رخ می دهد. این بدین معناست که سلول های مغز علی رغم سطوح بالای لپتین در خون، به پیام های آن پاسخ مناسبی نمی دهند. در این شرایط فرد یا احساس سیری پیدا نمی کند یا دیرتر سیر می شود و به غذا خوردن ادامه می دهد که نتیجه آن اضافه وزن و چاقی است.

از جمله راهکارهای مقابله با مقاومت به لپتین و لاغری عبارتند از:

• خواب کافی و با کیفیت به حفظ حساسیت سلول های مغز به لپتین کمک می کند.
• مصرف وعده های غذایی در موعد مقرر و همچنین حاوی پروتئین کافی و کربوهیدرات های پیچیده کمک شایانی به کنترل سطح قند خون و کاهش ترشح هورمون گرسنگی کمک می کند.
• ورزش روزانه به ویژه تمرینات هوازی

هورمون گرلین و چاقی

هورمون گرلین که به هورمون گرسنگی معروف است توسط بخش اعظمی از معده ترشح می شود که پیام گرسنگی را به مغز ارسال می کند. در صورت بالا رفتن سطح هورمون گرلین، تمایل به غذا خوردن افزایش پیدا می کند که منجر به افزایش تجمع چربی در بدن و افزایش وزن می شود.

از جمله راهکارهای کاهش هورمون چاقی گرلین عبارتند از:

• کاهش وعده های غذایی.
• مصرف پروتئین ها و چربی های سالم باعث احساس سیری طولانی مدت می شود.
• مصرف آب کافی در روز باعث کاهش اشتها و کاهش ترشح هورمون گرلین می شود.
• داشتن خواب کافی باعث کاهش سطح هورمون گرلین و جلوگیری از پرخوری می شود.
• در صورتی که این روش ها برای کاهش وزن کارساز نباشند، تنها راهکار برای کاهش تولید هورمون گرلین انجام عمل لاغری همچون اسلیو معده است.

هورمون کورتیزول و چاقی

هورمون کورتیزول هورمونی است که توسط غده فوق کلیوی در زمان های استرس و فشار روانی ترشح می شود. در صورتی که به صورت مستمر استرس داشته باشید، منجر به ترشح مداوم هورمون چاقی کورتیزول، افزایش اشتها، پرخوری عصبی و در نهایت افزایش چربی شکمی و کاهش سوخت و ساز بدن می شود.

از جمله راهکارهای کنترل سطح کورتیزول عبارتند از:

• داشتن خواب با کیفیت باعث کنترل سطح کورتیزل و کاهش چربی شکمی می شود.
• انجام تمرینات یوگا و مدیتیشن منجر به کاهش کورتیزول و تنظیم خلق و خو می شود.

هورمون چاقی ملاتونین

هورمون ملاتونین، از غده پینه آل مغز ترشح می شود و نقش موثری در تنظیم خواب و بیداری دارد. ایجاد اختلال در ترشح ملاتونین منجر به افزایش استرس، افزایش وزن و اختلال خواب می شود. از جمله راهکارهای حفظ تعادل ملاتونین عبارتند از:

• خوابیدن در اتاق تاریک برای حفظ تعادل ملاتونین توصیه می شود؛ زیرا نور اضافی تولید ملاتونین را کاهش می دهد.
• تحرک و فعالیت بدنی منظم و قرار گیری در نور خوشید باعث ترشح ملاتونین متعادل در طول شب می شود.
• قبل از خواب تا حد ممکن از گوشی موبایل، تبلت و … استفاده کنید؛ زیرا نور وسایل الکترونیکی قبل از خواب باعث کاهش تولید ملاتونین می شود.
• مصرف میوه های حاوی ملاتونین مانند آناناس و موز توصیه می شود.

هورمون استروژن

هورمون استروژن که به عنوان هورمون جنسی زنان، شناخته می شود، که نقش اساسی در تعیین ویژگی های ظاهری و عملکردی بدن زنان دارد.

این هورمون علاوه بر تاثیری که بر سیستم تولید مثل دارد، بر بافت های مختلفی مثل قلب، مغز و پوست هم تاثیرگذار است. در صورت ایجاد اختلال در تولید هورمون استروژن به خصوص تولید بیش از حد آن، احتمال بروز چاقی و مقاومت به انسولین در بدن زنان بسیار زیاد است. بروز این مشکل فرآیند لاغری در زنان را با چالش مواجه می کند. از جمله راهکارهای تنظیم سطح استروژن به عنوان هورمون چاقی در زنان عبارتند از:

• داشتن رژیم غذایی سالم و حاوی فیبر، میوه ها و سبزیجات.
• به حداقل رساندن مصرف نوشیدنی های الکلی.
• انجام ورزش های منظم با شدت مناسب.
• مصرف داروهای تنظیم استروژن در صورت جویز پزشک.

هورمون پروژسترون

هورمون پروژسترون هورمون جنسی زنانه دیگری است که نقش کلیدی در تنظیم چرخه قاعدگی و باروری زنان دارد. هورمون پروژسترون از تخمدان ها ترشح می شود و در حفظ تعادل هورمونی بدن نقش مهمی دارد.

با اینکه این هورمون به طور مستقیم باعث چاقی زنان نمی شود، اما به هم ریختن تعادل تولید هورمون پروژسترون منجر به اختلالات هورمونی و افزایش وزن خواهد شد. کاهش طولانی مدت سطح این هورمون باعث اختلال در سوخت و ساز بدن، افزایش اشتها و تجمع چربی در بدن می شود.

از جمله راهکارهای کنترل سطح پروژسترون عبارتند از:

• استرس همیشگی منجر به عدم تعادل هورمون پروژسترون می شود. تکنیک های کاهش استرس مثل مدیتیشن، یوگا و ورزش های منظم می توانند به کاهش استرس شما کمک کنند.
• داشتن ورزش روزانه و منظم.
• مصرف رژیم غذایی سالم و سرشار از فیبر، میوه ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین های کم چرب.
• مصرف داروهای هورمونی در صورت تجویز پزشک.

هورمون تستوسترون

هورمون تستوسترون که هورمون جنسی مردانه است که در بدن خانم ها هم به مقدار کمتر وجود دارد. هورمون تستوسترون نقش مهمی در تنظیم توده عضلانی، تقویت استخوان ها و افزایش سوخت و ساز بدن دارد. کاهش سطح این هورمون در بدن زنان و مردان، منجر به کاهش عضله سازی در بدن و افزایش تمایل بدن به ذخیره چربی دارد.

از جمله راهکارهای حفظ سطح هورمون تستوسترون عبارتند از:

• مصرف داروها و مکمل های تجویزی پزشک تاثیر چشمگیری در تنظیم سطح تستوسترون دارد.
• استرس مزمن می تواند منجر به کاهش تولید هورمون تستوسترون می شود. از جمله راهکارهای کاهش استرس مانند یوگا، مدیتیشن و ورزش های هوازی است.
• انجام ورزش های قدرتی و بدنسازی به طور روزانه، یکی از موثرترین راهکارهای تولید طبیعی تستوسترون در بدن است.
• مصرف کافی میوه ها، سبزیجات، پروتئین، چربی های سالم و غلات کامل به حفظ سلامت هورمونی در بدن کمک شایانی می کند.