فتق شکمی چیست؟ علائم، علت، عوارض + روش های درمان

فتق شکمی (هرنی) زمانی اتفاق می افتد که بخشی از بافت یا ارگان های بدن از طریق یک قسمت ضعیفی در دیواره عضلانی شکم به بیرون نفوذ پیدا می کند. 

دیواره شکمی از چندین لایه که شامل بافت ها و ماهیچه ها می باشد تشکیل شده است که ضعیف شدن هر قسمت از این دیواره می تواند منجر به بیرون زدگی، برآمدگی یا فتق شکم شود. 

در ادامه با دکتر علی امیراحمدی همراه باشید تا با اینکه دقیقا فتق شكمي چيست؟ علت فتق شکمی چیست؟ چه علائمی دارد؟ عوارض آن چیست و چگونه درمان می شود، آشنا شوید.

فتق شکمی چیست؟

فتق شكمي به بیرون زندگی عضلات شکمی جلویی گفته می شود که یکی از ارگان ها یا بافت های داخلی شکمی از طریق حفره ای در دیواره شکم برجسته شده و دچار بیرون زدگی می شود. 

در صورتی که فتق در دیواره شکمی یا کشاله ران ایجاد شود، بخش بیرون زده ممکن است قسمتی از روده یا پوشش چربی روده بزرگ باشد. اما اگر فتق در ناحیه دیافراگم رخ دهد، ممکن است بخشی از معده را نیز درگیر کرده باشد.

انواع فتق شکم

از جمله رایج ‌ترین انواع فتق شکم عبارتند از:

• فتق کشاله ران (اینگوئینال)
• فتق جداره شکمی یا دیافراگم (هیاتال)
• فتق نافی (امبلیکوس)

علائم فتق شكمي چيست؟

اولین علامت فتق شکم، بخش برجسته آشکاری است که در قسمت دیواره جلویی شکم ایجاد می شود. البته این توده در برخی از افراد، تنها در هنگام انجام برخی کارهای خاص یا پوزیشن های خاص بیرون زده و دیده می شود مانند زمان ورزش کردن، خندیدن، گریه کردن، حین دفع ادرار، بلند کردن اجسام سنگین، خم شدن، سرفه و … .

یکی دیگر از علائم فتق شکمی، احساس درد خفیف است که گاهی این درد شدید و تیز می شود. البته درد فتق زمانی احساس می شود که توده بسیار بزرگ شده باشد. 

سایر نشانه های فتق در موارد پیچیده تر شامل حالت تهوع، استفراغ، قرمزی یا ایجاد بثورات در محل فتق است.

علائم فتق شکم سمت راست

از جمله علائم فتق شکم سمت راست عبارتند از:

• تشدید تورم و برآمدگی فتق در هنگام سرفه، عطسه یا بلند کردن اجسام سنگین؛
• احساس کشیدگی عضلات شکم یا سفتی در این بخش؛
• در موارد پیچیده تر، ممکن است بخشی از روده از طریق حفره عضلات دیواره شکمی خارج شود؛

علائم فتق شکم سمت چپ

در صورت ایجاد فتق در سمت چپ شکم، ممکن است علائم زیر نمایان شود:

• مشاهده تورم یا برآمدگی در سمت چپ شکم؛
• احساس سفتی یا کشیدگی در بخش سمت چپ شکم؛

علائم فتق شکمی در زنان 

از جمله علائم فتق شکم در زنان عبارتند از:

• ایجاد برآمدگی یا توده قابل لمس در شکم، که حین سرفه کردن و ایستادن این توده بیشتر نمایان می شود.
• حالت تهوع و استفراغ؛
• دل درد شدید به خصوص در نواحی اطراف برآمدگی؛
• تب؛
• افزایش ضربان قلب؛

از جمله شایع ترین فتق شکمی در زنان شامل فتق اینگوینال (فتق کشاله ران)، فتق امبیلیکال (فتق ناف) و فتق اپی گاستریک (فتق بین استخوان سینه و فک) است.

علائم فتق شکم در مردان

علائم فتق شکمی مردان، بسته به محل ایجاد فتق می تواند متفاوت باشد که شامل درد شدید در هنگام انجام فعالیت های بدنی سنگین، یبوست و استفراغ است.

علت فتق شکم چیست؟

از جمله دلایل ابتلا به فتق شکم می توان به ضعف دیواره شکمی، استفراغ مزمن یا حاد، سرفه مزمن و برخی از بیماری ها هستند. 

البته فتق شکم می تواند مادرزادی باشد و یا در اثر شرایطی مثل بارداری، فشار طولانی مدت روی عضلات شکم یا عمل جراحی شکم ایجاد شود. 

عوارض آن چیست؟

هر چه اندازه فتق بزرگ تر شود، احتمال گیر کردن یا بیرون زدگی آن بیشتر می شود که همین موضوع منجر به ایجاد فشردگی فتق، ایجاد درد و مسدود شدن ارگان های بدن می شود. 

از جمله عوارض فتق عبارتند از حالت تهوع، استفراغ، درد و یبوست. البته در صورت عدم درمان فتق و تشدید آن ممکن است منجر به بروز عوارضی مثل مسدود شدن روده ها، توقف خونرسانی و یا حتی نکروز بافت و پارگی فتق شکم شود که این حالت یک وضعیت خطرناک اورژانسی می باشد.

روش های تشخیص

برای تشخیص فتق شکم نیاز است که به یک پزشک متخصص جراحی عمومی یا جراحی لاپاراسکوپی مراجعه کنید. این پزشکان برای تشخیص وجود یا عدم وجود این عارضه ممکن است از یک یا چند موارد تشخیصی زیر استفاده کنند:

• معاینه فیزیکی شکم و بررسی این ناحیه با فشار دادن و یا انجام حرکاتی مثل سرفه و …؛
• سی تی اسکن؛
• سونوگرافی؛
• MRI؛
• آزمایش خون و کبدی؛

روش های درمان

روش درمان فتق شکم با توجه به نوع و شدت فتق انتخاب می شود. اما به طور کلی از جمله روش های درمان فتق شکم عبارتند از:

• درمان محافظه کارانه (نگهدارنده)؛
• اصلاح سبک زندگی و فعالیت های روزانه به منظور کاهش فشار بر روی ناحیه فتق؛
• کاهش وزن افرادی که دچار اضافه وزن و چاقی هستند؛
• عمل جراحی؛
• استفاده از تور مصنوعی یا مش به منظور تقویت عضلات دیواره شکم و بستن محل فتق؛
• جراحی کم تهاجمی لاپاراسکوپی؛

عمل جراحی فتق شکمی

عمل جراحی فتق شکم یکی از رایج ترین عمل های جراحی در حوزه جراحی عمومی است که به منظور بستن و ترمیم هرنی انجام می شود.

قبل از انجام جراحی ابتدا جراح محل فتق را به دقت بررسی می کند تا موقعیت دقیق آن را شناسایی کند. سپس این عمل با انجام بیهوشی عمومی با بی حسی موضعی شروع می شود. پس از بیهوشی بیمار، پزشک با ایجاد برش کوچکی در ناحیه فتق محتویات داخل فتق را خارج می کند و آنها را به داخل حفره شکمی بر می گرداند. سپس با استفاده از مش یا بخیه های مخصوص، محل فتق بسته و محکم می شود تا از عود مجدد آن جلوگیری شود. 

عمل جراحی فتق شکمی معمولا به صورت سرپایی انجام می شود و بیمار در همان روز یا حداکثر روز بعد از جراحی ترخیص می شود. بهبودی کامل بعد از این جراحی هم بعد از چند هفته حاصل می شود.

درمان فتق شکم بدون جراحی

از جمله روش های درمان فتق شکم بدون جراحی شامل موارد زیر است:

• استفاده از کمربند فتق؛
• مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مثل نایدکس و ایبوپروفن؛
• استراحت و کاهش فعالیت های بدنی؛
• استفاده از روش های درمانی مکمل و جایگزین مثل فیزیوتراپی، طب سوزنی و طب فشاری؛

روش های درمان خانگی فتق شکمی

• روزانه چند دقیقه کمپرس یخ روی محل فتق قرار دهید.
• استراحت کافی داشته باشید و از فعالیت های بدنی زیاد خودداری کنید.
• فعالیت های بدنی شدید و سنگین ممنوع!
• از داروهای ضد التهاب مثل ایبوپروفن استفاده کنید.

آیا ورزش برای درمان فتق شکم خوب است؟

بله، ورزش های سبک مثل پیاده روی، یوگا، ایروبیک، شنا و دوچرخه سواری می توانند به درمان فتق شکم کمک کنند. 

شایان ذکر است فتق ناف اکثر کودکان با انجام تمرینات ورزشی ساده و بدون نیاز به جراحی رفع می شود. اما برای درمان فتق شکم بزرگسالان در اکثر مواقع نیاز به عمل جراحی است ولی انجام تمرینات ورزشی آرام و سبک به تسریع روند بهبودی کمک می کنند.

برای فتق شکمی چی بخوریم؟

رژیم غذایی مناسب هم تاثیر چشمگیری در درمان و کنترل فتق دارد. از جمله مواد غذایی مفید برای فتق شکم عبارتند از:

• مواد غذایی حاوی فیبر مثل میوه ها، سبزیجات، حبوبایت و غلات؛
• مصرف مقادیر زیاد آب در روز؛
• خودداری از مصرف غذاهای پرچرب و سرخ شده؛
• مصرف پروتئین کافی در روز؛
• پرهیز از مصرف غذاهای نفاخ مثل لوبیا، سیر، کلم و پیاز؛
• محدود کردن مصرف زیاد نمک؛

سوالات متداول