نحوه گوارش غذا از صفر تا صد به زبان ساده

هضم غذا از دهان شروع می شود و پس از وارد شدن به مری وارد معده می شود. پس از معده، روده کوچک مواد غذایی را به صورت شیمیایی تجزیه می کند و مواد مغذی آن جذب بدن می شود. اما نحوه گوارش غذا به همین سادگی نیست. دستگاه گوارش در بدن انسان سیستم پیچیده ای دارد که در این سری از مقالات دکتر علی امیر احمدی به این موضوع خواهیم پرداخت. 

دستگاه گوارش چیست؟

دستگاه گوارش یکی از طولانی ترین سیستم های بدن انسان است که از دهان شروع می شود و به مقعد ختم می شود. در واقع دستگاه گوارش یک لوله بلند به همراه ارگان های متصل به آن است. این ارگان ها با تولید اسید و آنزیم مواد غذایی را تجزیه و خرد می کنند تا عملیات جذب از طریق روده و جریان خون انجام شود. 

کار دستگاه گوارش چیست؟

کار دستگاه گوارش چهار عمل زیر است:

1. بلع
2. گوارش
3. جذب
4. دفع

گوارش غذا یکی از مهم ترین عملیات بدن است؛ زیرا باعث سالم ماندن و عملکرد صحیح بدن می شود. در واقع در مراحل گوارش غذا مواد مغذی خرد می شوند تا بدن توانایی جذب آنها را داشته باشد و برای تامین انرژی، رشد و ترمیم سلول ها از آنها استفاده کند.

مواد غذایی پس از شکسته شدن و خرد شدن به اشکال دیگری تبدیل می شوند که به شرح زیر است:

• تبدیل پروتئین به آمینو اسید؛
• تبدیل چربی به اسید چرب یا گلیسیرین؛
• تبدیل کربوهیدرات به قند ساده؛

مسیر و نحوه گوارش غذا به چه شکل است؟

مسیر و نحوه گوارش غذا به شرح زیر است:

1.     دهان

پس از ورود غذا به دهان و جویده شدن به قطعات کوچک تبدیل می شود. بزرگسالان با 32 دندان می توانند انواع مواد غذایی و خوراکی را خرد کنند و به ذرات کوچک تبدیل کنند. زبان با ماهیچه های اسکلتی که دارد، غذا را در کل دهان به حرکت درمی آورد و باعث گوارش مکانیکی غذا می شود. غدد بزاقی که در پشت و زیر زبان واقع شده اند، با ترشح بزاق باعث تسهیل روند بلع و آغاز گوارش مکانیکی می شوند. 

2.     حلق و مری

حلق یا گلو دومین بخشی است که غذا از دهان وارد آن می شود. حلق شامل دو بخش است که یک بخش آن به مری منتهی می شود و غذا را به معده هدایت می کند و بخش دیگر نای است که هوا را به ریه ها منتقل می کند.

عملیات بلع در حلق انجام می شود که نیمی از این عملیات به صورت ارادی است و نیمی دیگر به صورت غیر ارادی انجام می شود. 

زبان و سقف دهان غذا را به سمت حلق هدایت می کنند که این عمل منجر به بسته شدن نای و وارد شدن غذا به مری می شود.

3.     معده

در مراحل گوارش غذا، معده نقش بسیار مهمی را دارد. معده غذا را با مواد شیمیایی مختلف مثل اسیدها و آنزیم ها پوشش می دهد تا باعث خرد شدن بیشتر غذا شود. 

انتهای معده قابلیت منقبض شدن دارد که منجر به افزایش سرعت گوارش غذا می شود. وقتی که غذا به اندازه کافی خرد شد، معده محتویات خود را به داخل دوازدهه هدایت می کند.

4.     روده کوچک

روده کوچک شامل سه بخش است که عبارتند از دوازدهه که در ابتدای روده کوچک است، تهی روده و دراز روده که به ترتیب پس از دوازدهه قرار می گیرند.

پس از وارد شدن غذا به دوازدهه، پانکراس با ترشح آنزیم هایی خاص باعث شکستن کربوهیدرات، چربی و پروتئین ها می شود. صفرای موجود در کیسه صفرا هم به شکسته شدن به بیشتر چربی ها کمک می کند. 

دیواره داخلی روده کوچک حالت پرزی دارد که با برجستگی های انگشتی شکل پوشیده شده است. این پرزها به جذب بهتر مواد غذایی کمک می کنند. مواد مغذی مثل پروتئین، کربوهیدرات و چربی ها پس از جذب وارد جریان خون می شوند. 

5.     پانکراس یا لوزالمعده

پانکراس موظف به ترشح آنزیم های گوارشی و انتقال آنها آنها به اثنی عشر است. در واقع لوزالمعده با ترشح آنزیم های خود باعث تجزیه شدن مولکول های پروتئین، کربوهیدرات و چربی می شوند. 

شایان ذکر است که پانکراس موظف به ترشح انسولین و انتقال آن به جریان خون است. 

6.     کبد

کبد وظایف متعددی دارد که یکی از وظایف اصلی آن در دستگاه گوارش پردازش مواد مغذی جذب شده از روده کوچک است.

کبد معروف به کارخانه تولید مواد شیمیایی در بدن است. این ارگان مواد خام جذب شده توسط روده را می گیرد و تمامی مواد شیمیایی مختلف مورد نیاز بدن را می سازد.  

یکی دیگر از وظایف کبد، سم زدایی بدن از مواد شیمیایی مضر است. برای مثال در هنگام مصرف داروهای شیمیایی، کبد با تولید آنزیم های خود باعث شکسته شدن این مواد شیمیایی و کاسته شدن میزان سمیت آنها می شود.

7.     کیسه صفرا

کیسه صفرا، مایع صفراوی ترشح شده از کبد را غلیظ تر کرده و در خود نگه می دارد، تا در فرایند هضم غذا به قسمت اثنی عشر بریزید. مایع صفراوی که به رنگ زرد پررنگ است باعث شکسته شدن بیشتر مولکول های چربی و جذب و ذخیره آنها در بدن می شود.

این مایع زرد رنگ غلیظ به شکستن بیشتر مولکول‌های چربی از مواد غذایی و جذب و ذخیره آن ها در بدن کمک می‌کند.

8.     روده بزرگ

مواد غذایی که غیر قابل هضم هستند، مواد زائد، مایعات و سلول های فرسوده در طی مراحل گوارش غذا وارد روده بزرگ می شوند. 

روده بزرگ با جذب آب، مواد زائد را به مدفوع تبدیل می کند. حرکات حلقوی روده بزرگ، مدفوع را به سمت راست روده و رکتوم هدایت می کند. راست روده که بخش پایانی روده بزرگ است، مدفوع را تا زمانی که حرکات حلقوی روده از معده خارج کند، درون خود ذخیره نگه می دارد.

9.     مقعد

مقعد آخرین بخش از دستگاه گوارش است که مواد زائد بدن از راست روده وارد این بخش می شود و در نهایت از بدن خارج می شود. 

مراحل گوارش غذا از ابتدا تا انتهای دستگاه گوارش چقدر زمان می برد؟

ما سعی کردیم در این بخش کاملا ساده و واضح درباره نحوه گوارش غذا صحبت کنیم. در این بخش هم می خواهیم درباره طول مدت گوارش صحبت کنیم. 

طول مدت زمان مراحل گوارش غذا در افراد مختلف و حتی مردان و زنان متفاوت است. اما به طور کلی پس از خوردن غذا حدود 6 الی 8 ساعت طول می کشد تا غذا از معده وارد کوچک شود. سپس غذا برای هضم بیشتر، جذب مایعات و در نهایت دفع زائدات وارد روده بزرگ می شود.

کدام اختلالات گوارشی بر نحوه گوارش غذا تاثیرگذار است؟

از جمله اختلالات گوارشی که بر نحوه گوارش غذا تاثیر می گذارد عبارتند از:

• یبوست: یبوست زمانی رخ می دهد که فرد کمتر از حالت عادی مدفوع می کند. یبوست باعث می شود که مدفوع خشک و سفت شود و دفع آن نیز سخت و دردناک باشد. 
• اسهال: اسهال دقیقا برعکس یبوست است و باعث شل و آبکی شدن مدفوع می شود. علت اسهال در برخی مواقع باکتری های مضر هستند اما در اکثر مواقع نیز علت بروز این اختلال گوارشی مشخص نمی شود.
• رفلاکس معده (سوزش سر دل): رفلاکس معده یکی دیگر از مشکلات گوارشی است که در صورت ابتلا به آن فرد احساس سوزش در قفسه سینه می کند که می تواند به سمت گلو و گردن حرکت کند. رفلاکس معده زمانی رخ می دهد که در روند گوارش غذا، شیره های اسیدی معده به سمت مری برگردد. 
• هموروئید: هموروئید رگ های متورم و بزرگ شده ای هستند که داخل و خارج معده و رکتوم ایجاد می شود. این عارضه می تواند منجر به ایجاد درد، ناراحتی و حتی خونریزی از ناحیه مقعد شود. 
• گاستروانتریت (بیماری التهاب معده ‌ای روده‌ ای): گاستروانتریت نوعی عفونت معده و قسمت فوقانی روده کوچک است که معمولا علت ویروسی دارد و طول دوره بیماری کمتر از 7 روز است.
• زخم دستگاه گوارشی: این زخم در پوشش مری، روده کوچک یا معده ایجاد می شود و در نحوه گوارش غذا ممکن است تاثیر گذار باشد. شایع ترین علت زخم دستگاه گوارشی می تواند عفونت های باکتریایی و یا استفاده طولانی مدت از داروهای ضد التهابی مثل ایبوپروفن باشد. 
• سنگ های صفراوی: سنگ های صفراوی قطعات کوچک جامد هستند که از مایع گوارشی درست می شود. 

برای سلامت دستگاه گوارش چه کنیم؟

سلامت گوارش تاثیر بسزایی در چگونگی نحوه گوارش غذا و جذب انرژی از مواد غذایی دارد. در صورت بروز اختلال در مراحل گوارش غذا، بدن دچار ضعف، کمبود انرژی و ابتلا به برخی بیماری کوتاه مدت یا مزمن می شود. 

به منظور بهبود هضم غذا می توانید راهکارهای زیر را امتحان کنید:

ورزش کنید

تحرک داشتن و ورزش کردن باعث حرکت بهتر مواد غذایی در دستگاه گوارش و هضم بهتر آن می شود؛ در نتیجه با ورزش کردن از مشکلات گوارشی مثل یبوست و سوء هاضمه در امان می مانید.

البته توصیه می شود که ورزش را حداقل یک ساعت پس از وعده غذایی انجام دهید؛ زیرا در این ساعت فرآیند هضم غذا در حال انجام است و دستگاه گوارش به خونرسانی بیشتری نیاز دارد.

مصرف فیبر

مصرف فیبر محلول در آب و همچنین فیبر نامحلول در آب، برای ارتقای سلامت دستگاه گوارش بسیار مفید است.

 فیبرهای نامحلول در آب که در اکثر غلات و سبزیجات وجود دارد، از مشکلاتی مثل اسهال جلوگیری می کند. فیبرهای محلول در آب که در اکثر میوه ها، حبوبات و سبوس جود وجود دارد باعث جلوگیری از یبوست و درمان بیماری روده تحریک پذیر می شود. 

کنترل استرس

استرس با تحریک سیستم عصبی مرکزی، باعث ایجاد اختلال در رسیدن دستورات سیستم عصبی به دستگاه گوارش می شود که نتیجه آن ایجاد التهاب دستگاه گوارش و سوء هاضمه است. 

محدود کردن مصرف غذاهای پرچرب

غذاهای پرچرب، منجر به رفلاکس معده و سوزش سر دل می شود. وجود مقدار متعادلی چربی در رژیم غذایی برای بدن نیاز است اما زیاده روی در مصرف آن باعث بروز مشکلات گوارشی، چاقی و اضافه وزن، بیماری های قلبی و …. می شود.

مصرف گوشت کم چرب

یکی از منابع سرشار از پروتئین انواع گوشت است و از آنجا که پروتئین نیاز بدن است و از طرفی یکی از راه های چاق شدن افراد لاغر مصرف گوشت است، برای جلوگیری از بروز مشکلات گوارشی توصیه می شود که از گوشت های کم چرب یا گوشت ماهی و مرغ استفاده شود. 

استفاده از محصولات پروبیوتیک

پروبیوتیک ها باکتری های مفیدی هستند که به طور طبیعی در دستگاه گوارش انسان زندگی می کنند. این باکتری باعث جذب بهتر مواد مغذی می شوند. در صورت مصرف محصولات پروبیوتیک باعث کاهش عوارض ناشی از مصرف آنتی بیوتیک ها و کاهش مشکلات مربوط به روده تحریک پذیر می شود.

آب بنوشید

کم آبی بدن مشکلات بسیار زیادی را به دنبال دارد که یکی از آنها بروز مشکلات گوارشی است. در طول روز حداقل 8 لیوان آب بنوشیدن تا از یبوست و سایر بیماری های گوارشی در امان باشید.

عادت های غلط را ترک کنید

استعمال دخانیات، نوشیدن بیش از حد کافئین و الکل باعث ایجاد اختلال در نحوه گوارش غذا و بروز مشکلاتی مثل زخم معده و تیر کشیدن قلب می شود.

خواب کافی داشته باشید

در هنگام خواب بدن انرژی کمتری برای عملکردهای ارادی می گذارد، در نتیجه بدن انرژی بیشتری برای عملکرد بهتر اعضای غیر ارادی مثل دستگاه گوارش، قلب و … دارد. کم خوابی و بی خوابی زیاد تاثیر منفی بر عملکرد روده ها دارد بنابراین حداقل 7 ساعت خواب شبانه باید داشته باشید.

جویدن خوب غذا

جویدن خوب غذا، کمک شایانی به هضم و جذب بهتر غذا می کند. همچنین جویدن خوب غذا، باعث قرار گرفتن بیشتر غذا در معرض بزاق دهان می شود که بزاق موجود در دهان باعث شکستن چربی ها می شود.