چاقی کودکان؛ علل، علائم، راههای پیشگیری و درمان آن

متاسفانه چاقی کودکان در جهان به یک اپیدمی تبدیل شده است که با سرعت بالایی رو به رشد است و نیازمند توجه و کنترل این مشکل در جهان است. دلیل چاقی در کودکان امروزی مصرف غذاهای چرب، فست فودی، رژیم غذایی با قند بالا، عدم تحرک و ورزش نکردن است. 

طبق آمار حدود 10 درصد از کودکان زیر پنج سال در کشور ما مبتلا به اضافه وزن و چاقی هستند و حدود 40 میلیون از کودکان زیر 5 سال در سراسر دنیا دچار مشکل چاقی و اضافه وزن هستند!

چاقی در کودکان و عدم کنترل و درمان آن باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری های مرتبط با چاقی مانند سکته مغزی، بیماری های قلبی عروقی، برخی از انواع سرطان ها، فشار خون بالا، کلسترول بالا، مشکلات اجتماعی و افسردگی را به همراه دارد. 

از آنجا که در سه دهه گذشته، چاقی در کودکان در دنیا بیش از 2 برابر و در نوجوانان 3 برابر شده است؛ ما در این سری از مقالات دکتر امیراحمدی قصد داریم به طور خاص درباره اینکه علت چاقی کودکان چیست؟ راههای پیشگیری از چاقی کودکان چیست؟ و عوارض و راه های درمان این معضل صحبت کنیم؛ با ما همراه باشید.

چاقی کودکان چیست؟

چاقی به معنای تجمع چربی اضافی در بدن است و چاقی کودکان را می توان با درصد شاخص توده بدنی (bmi) با استفاده از نمودار رشد تعیین کرد. برای محاسبه شاخص توده بدنی نیاز به قد و وزن کودک است، نمودارهای رشد هم توسط مراکز بهداشت و درمان ارائه می شود. 

علائم چاقی کودکان چیست؟

از جمله شایع ترین علائم چاقی در کودکان عبارتند از:

• کاهش اعتماد به نفس شدید؛
• آپنه خواب؛
• تغییرات ظاهری مثل علائم کشش پوست روی شکم و باسن، تیرگی پوست و …؛
• اختلالات اشتها؛
• تنگی نفس هنگام تحرک و فعالیت بدنی؛
• افزایش بافت چربی در ناحیه سینه,
• صافی کف پا؛
• یبوست؛
• بلوغ زودرس و به هم ریختگی سیکل های پریودی در دختران؛
• رفلاکس معده به مری؛
• بلوغ تاخیری در پسران؛
• در رفتگی لگن؛

علت چاقی کودکان چیست؟

چاقی در صورتی اتفاق می افتد که دریافتی کالری بدن بیشتر از مصرفی آن باشد. علت چاقی در کودکان هم می تواند خوردن زیاد غذا، نداشتن تحرک، نوشیدن نوشیدنی های شیرین پرکالری و همچنین عوامل ژنتیکی باشد. 

تغذیه در خانواده

مصرف غذا در بررسی دلیل اضافه وزن کودکان یک موضوع چند وجهی است که شامل نوع غذاهای مصرفی، مکان مصرف غذا، چگونگی تهیه غذا و عادات غذایی سایر اعضای خانواده می شود.

نحوه تغذیه کودکان اغلب توسط والدین آنها تعیین می شود. والدینی که عادات غذایی ناسالمی دارند، به طبع کودکانشان هم عادات غذایی ناسالمی خواهند داشتن و بیشتر از سایر کودکان در معرض چاقی قرار دارند. همچنین طبق تحقیقات انجام شده، کودکانی که وعده های غذایی خود را به همراه خانواده می خورند، غذاهای سالم بیشتری می خورند و کمتر در خطر چاقی قرار دارند. 

داشتن رژیم غذایی نامناسب که متشکل از چربی ها، نوشابه ها، روغن ها و … احتمال چاقی در کودکان و نوجوانان را افزایش می دهد. 

مصرف فست فود‌ها

یکی از دلایل اصلی چاقی در کودکان امروزی، مصرف بیش از اندازه غذاهای فست فودی است. متاسفانه اکثر خانواده ها به خصوص خانواده هایی که هر دو والد شاغل هستند، غذاهای فست فودی زیادی مصرف می کنند، زیرا استفاده از آنها راحت تر است و همچنین کودکان علاقه زیادی به این نوع غذاها دارند. 

به دلیل که اینکه غذاهای فست فودی با مواد ناسالم با ارزش غذایی پایین و کالری زیاد تهیه می شود، در صورت مصرف بیش از اندازه می تواند باعث اضافه وزن و چاقی شود. 

نوشیدنی ‌های قندی

نوشیدنی های قندی مانند انواع نوشابه های، آبمیوه های صنعتی و … سایر نوشیدنی های شیرین که کالری بالایی دارند و در صورت مصرف بیش از اندازه منجر به چاقی می شوند. 

مصرف میان وعده های ناسالم

یک علت دیگر چاقی در کودکان، مصرف میان وعده ها و تنقلات ناسالم در طول روز مثل شکلات، چیپس، پفک و … است که این خوراکی ها ارزش غذایی پایین و کالری بالایی دارند. 

عوامل وراثتی

علاوه بر موارد گفته شده طبق تحقیقات انجام شده، ثابت شده که عوامل وراثتی و ژنتیکی هم در ایجاد چاقی در کودکان نقش دارد. اما عوامل ژنتیکی کمتر از 5 درصد در ایجاد این مشکل نقش دارد و نمی توان جزء دلایل اصلی چاقی این مورد را نام برد. 

استرس زیاد

یکی از دلایل چاقی در کودکان و بزرگسالان داشتن استرس زیاد است. زیرا استرس زیاد در اکثر مواقع منجر به پرخوری عصبی و در نهایت چاقی می شود. 

بی تحرکی

زندگی های آپارتمان نشینی و وابسته شدن کودکان به بازی های رایانه ای و استفاده از تلفن همراه، باعث شده است که کودکان ساعات طولانی بی تحرک در یک جا بنشینند که نتیجه این بی تحرکی در دراز مدت چاقی و اضافه وزن در کودکان می شود. 

چاقی کودکان چه عوارضی دارد؟

از جمله عوارض چاقی در کودکان می توان به موارد زیر اشاره کرد که البته اکثر آنها ممکن است در سنین بالاتر اتفاق بیفتد:

• آپنه خواب؛
• بیماری مزمن انسدادی ریه؛
• بیماری عروق کرونر قلب؛
• دیابت نوع دو؛
• ابتلا به برخی از سرطان ها مانند سرطان روده و پروستات در مردان، سرطان رحم و سینه در زنان؛
• افسردگی؛
• بیماری های کبدی؛
• سنگ کیسه صفرا؛
• فشار خون بالا؛
• کلسترول بالا؛
• رفلاکس معده؛
• بیماری های مفاصل مانند آرتروز، کمردرد، زانو درد و …؛
• سکته قلبی و مغزی؛
• ناباروری؛

درمان چاقی کودکان و نوجوانان

از جمله راهکارهای درمان چاقی کودکان نوجوانان و بیماری های مرتبط با چاقی شامل تغییر رژیم غذایی، غذا نخوردن در هنگام تماشای تلویزیون، کاهش خوردن تنقلات، ورزش کردن و در صورت عدم تاثیرگذاری این روش ها می توان برای درمان سریع چاقی کودکان، در صورت صلاحدید پزشک دارو استفاده کرد. 

تغییر رژیم غذایی

شما به عنوان والدین موظف هستید تا از مواد غذایی سالم در برنامه غذایی خانواده خود قرار دهید و از مصرف مقدار زیادی چربی، کالری، شیرینی و نوشابه های قندی پرهیز کنید. 

هنگام خرید مواد غذایی مایحتاج منزل از خرید غذاهای آماده، شیرینی ها، نوشابه ها و …. پرهیز کنید؛ زیرا این غذاها در حالی که ارزش غذایی پایینی دارند، سرشار از کالری هستند و باعث تسریع روند چاقی خود و فرزندانتان می شود.

برای کاهش وزن کودکان بهتر است مقدار زیادی از میوه ها، سبزیجات و سایر غذاهای سالم را در رژیم روزانه کودک خود قرار دهید و تا جایی که می توانید مصرف فست فود ها برای کودکان را به حداقل برسانید. 

سعی کنید وعده های غذایی را تمام اعضای خانواده با یکدیگر میل کنید. همچنین به فرزندان خود یاد دهید تا غذاهایشان را آرام بخورند و به خوبی غذای خود را بجوند.

پرهیز از غذا خوردن در هنگام تماشای تلویزیون

یکی از دلایل چاقی در کودکان و نوجوانان غذا خوردن بدون توجه به آن است. سعی کنید مکان و زمان درستی را برای غذا خوردن کودک خود انتخاب کنید، برای مثال از غذا خوردن فرزندان خود در هنگام تماشای تلویزیون جلوگیری کنید. 

کاهش خوردن تنقلات

نمی توان به طور کامل خوردن تنقلات را برای کودکان منع کرد، اما بهتر است خوردن تنقلات ناسالم را کنترل کنید و سعی کنید از تنقلات کم کالری برای کودکتان تهیه کنید.

ورزش کردن

یکی از راه های درمان چاقی کودکان، داشتن تحرک بدنی و ورزش کردن است. ورزش کردن کودکان باعث کالری سوزی و تناسب اندام می شود. همچنین تحرک زیاد کودکان در طول روز باعث می شود که انرژی آنها تخلیه شود و شب به راحتی بخوابند. 

توصیه ما به شما این است که فرزند خود را در کلاس ورزشی مورد علاقه اش ثبت کنید و سعی کنید در این مسیر استمرار داشته باشید. 

مصرف دارو

گاهی ممکن است پزشک در کنار رژیم غذایی و ورزش کردن، مصرف دارو را هم برای کاهش وزن کودکان تجویز کند. از جمله بهترین دارو برای چاقی کودکان سه دسته داروهای زیر می باشند:

• عامل هیپو گلایسمیک و متفورمین
• محدود کننده لیپاز گوارشی و سیبوترامین
• محدود کننده جذب سروتونین و نورآدرنالین

آیا جراحی برای درمان چاقی کودکان توصیه می شود؟

انجام عمل لاغری در کودکان تنها در شرایط خیلی خیلی خاص توصیه می شود. برای مثال در صورتی که میزان چاقی کودک بسیار شدید باشد و همراه با عوارض مختلفی باشد، ممکن است پزشک انجام جراحی لاغری را توصیه کند. اما در غیر این صورت سن قانونی برای انجام جراحی لاغری 16 تا 70 سالگی است.